Ուղիղ 95 տարի առաջ՝ 1928 թվականի նոյեմբերի 13-ին, Մոսկվայում Վլադիմիր Իլյիչ Լենինի ուղեղն ուսումնասիրող լաբորատորիայի հիման վրա ստեղծվել է Մոսկվայի ուղեղի պետական ​​ինստիտուտը՝ գերմանացի նյարդաբան Օսկար Ֆոգտի գլխավորությամբ։ Ֆոգտին հատուկ հրավիրել էին ԽՍՀՄ՝ ուսումնասիրելու պրոլետարիատի առաջնորդի ուղեղը և եզրակացություն անելու նրա հանճարի մասին։

Օսկար Ֆոգտ

Լենինը ճանաչողական «մարզիկ» էր, ինչու՞ մահից հետո առաջնորդի ուղեղը վտանգավոր էր ուրիշների համար և ինչպես է Ֆոգտը հիասթափեցրել խորհրդային ղեկավարությանը՝ ներկայացնում է Hayastan.news-ը՝ օգտվելով Gazeta.Ru-ի նյութից:

Ի՞նչ է տեսել Ֆոգտը Լենինի ուղեղում

Վլադիմիր Լենինը մահացել է 1924 թվականի հունվարի 21-ին՝ 54 տարեկան հասակում։ Նրա մարմինը դրված է Կարմիր հրապարակի դամբարանում, իսկ ուղեղը երկու տարի պահպանվել է ֆորմալդեհիդի ջրային լուծույթում, որից հետո տեղափոխեվել է ուսումնասիրության։ Պրոլետարիատի առաջնորդի ուղեղի գլխավոր հետազոտողը  հատուկ ԽՍՀՄ  հրավիրված գերմանացի նյարդաբան Օսկար Ֆոգտն էր։ Իր մասնագիտությամբ Ֆոգտը մորֆոլոգ էր. նա ուսումնասիրում էր ուղեղի ներքին կառուցվածքները և համեմատում նմուշները: Հետևաբար, Լենինի մահից հետո հենց նա էր հրավիրվել հյուսվածքաբանական հետազոտության միջոցով բացահայտելու Լենինի ուղեղի բնութագրերը։ Աշխատանքը սկսվել է 1926 թվականին, այնուհետև Ֆոգտին թույլ տվեցին բացել փոքրիկ լաբորատորիա, որը հետագայում վերածվել է Մոսկվայի ուղեղի ինստիտուտի: 1926 - 1930 թվականներին Ֆոգտը ղեկավարել է նրա աշխատանքը։ Նա կատարել է Լենինի ուղեղի համապարփակ վերլուծություն՝ հետազոտելով 30953 բաժին։ Այս ուսումնասիրությունից պահպանվել են 153 էջանոց զեկույց:

Դրանում Ֆոգտը ապացույցներ է ներկայացրել, որ III շերտի բրգաձև նեյրոնները Լենինի ուղեղի կեղևի մի քանի հատվածներում բացառապես մեծ են եղել և բազմաթիվ։   Ինչպես Gazeta.Ru-ին հայտնել է նեյրոֆիզիոլոգ, Մոսկվայի պետական ​​համալսարանի կենսաբանության ֆակուլտետի նեյրոֆիզիոլոգիայի և նյարդային միջերեսների լաբորատորիայի ղեկավար Ալեքսանդր Կապլանը, Ֆոգտը լավ անատոմիստ է եղել, բայց նա չէր կարող եզրակացություններ անել, թե ինչ գործառույթներ է կատարում ուղեղի այս կամ այն ​​կառուցվածքը․ «Անատոմիական առումով մենք հիմա գիտենք ուղեղի աշխատանքի 95%-ը: Ֆոգտի ժամանակ 5%-ն էր հայտնի։ Հասկանալի է, որ Ֆոգտն այն ժամանակ կարող էր միայն կռահել, թե ուղեղի որ կառուցվածքներն ինչի համար են պատասխանատու։ Եվ նա սխալ կռահեց, քանի որ կարծում էր, որ բրգաձև նեյրոնները ինչ-որ կերպ կապված են ասոցիացիաների հետ։ Այժմ հայտնի է, որ բրգաձև նեյրոնները տեղեկատվություն են փոխանցում մկաններին»:

Ֆոգտի զեկույցի հետագա բացահայտումները տեղեկություններ են պարունակում Լենինի «փայլուն» ուղեղի այլ հատկանիշների մասին։

«Լենինի ուղեղը քաշով ավելի փոքր է, քան միջին մարդկային ուղեղը, այն կշռում էր 1340 գրամ: Հավանաբար, շնորհիվ այն բանի, որ այն պետք է տեղավորվեր համեմատաբար փոքր գանգի մեջ, դրա «կնճիռներն» ավելի բարձր էին։  Բայց դա ոչինչ չի նշանակում։ Հիշեցնեմ, որ Էյնշտեյնն էլ ավելի փոքր ուղեղ ուներ՝ 1230 գրամ»,- բացատրում է Կապլանը։

Ֆոգտի «փլուզումը»

Իր զեկույցում Ֆոգտը գրում է, որ վերը նշված հատկանիշները բացահայտվել են հիմնականում ուղեղի աջ կիսագնդի ուսումնասիրությամբ, քանի որ ձախը լրջորեն վնասված է եղել։ Սա, սակայն, չի խանգարել Ֆոգտին առաջարկել, որ կառուցվածքային առանձնահատկությունները կարող են բացատրել Լենինի անհատականության հանճարեղությունը:

Նա Իլյիչին անվանել է «ասոցիատիվ մտածողության մարզիկ» («Assoziationsathlet»): Այնուամենայնիվ, նրա որոշ գործընկերներ Ֆոգտի եզրակացությունը ճշմարտությունից հեռու համարեցին։ Ավելին, գիտական ​​համայնքում տեղեկություններ կային, որ Ֆոգտն ինքը խոստովանել է, որ «չափազանցրել է հետազոտության արդյունքները»։

«Հակառակվելով Լենինի բավականին կծկված ուղեղի հետ՝ Ֆոգտը չի կարողացել բացահայտել որևէ կոնկրետ տարածք, որը ցույց կտար արտասովոր մտավոր ունակություններ: Բայց նա, այնուամենայնիվ, Լենինին հայտարարել է որպես ճանաչողական «մարզիկ», որը օժտված է ուղեղում կապեր հաստատելու ունակությամբ՝ նրա կեղևի վերին շերտերում որոշակի տեսակի բջիջների անսովոր խտության պատճառով», - ասվում է հոդվածներից մեկում, որը հրապարակվել է Nature-ում։

Խորհրդային կառավարությունն իր հերթին նույնպես սկսել է հիասթափվել Ֆոգտից։ Նախ, գերմանացի գիտնականը 1928 թվականից ի վեր ամբողջովին դադարել է հայտնվել Մոսկվայում: Երկրորդ, Ֆոգտը Լենինի ուղեղի կտորներից մեկը տարել է Գերմանիա և անընդհատ ցույց է տվել այն կոնֆերանսների ժամանակ: 1932 թվականի հունվարին Բոլշևիկների համամիութենական կոմունիստական ​​կուսակցության Կենտկոմի մշակույթի և քարոզչության բաժնի վարիչ Ա.Ի. Ստեցկին Ստալինին զեկուցել է․

«Պրոֆեսոր Վոխտը (Ֆոգտ ազգանվան հին ուղղագրությունը), - գրել է Ստեցկին, - հիմնվելով Լենինի ուղեղի անատոմիական վերլուծության վրա, առաջ է քաշել հանճարի տեսություն։ Հոգեկան հիվանդության գերմանական հանրագիտարանում (Handbuch der Geister Kranungien) պրոֆեսոր Շփիլմայերը  հայտարարություններ արեց, որ նման խոշոր բրգաձև նեյրոններն իբր առկա են թույլ մտածողության մեջ: Սրա կապակցությամբ բուրժուական մամուլում հրապարակվեցին մի շարք չարամիտ գրառումներ ընկեր Լենինի մասին։ Պրոֆ. Ֆոգտը չի հակադրվում այս նշումներին կամ պրոֆ. Շփիլմայերին»։

Այդ ժամանակ Մոսկվայում գիտնականները սկսել են հուշագրեր գրել Ֆոգտի անբավության մասին՝ խնդրելով փոխարինել նրան խորհրդային հետազոտողներով, որոնք չէին զիջում իրենց ունակությամբ։ Gazeta.Ru-ն առաջին անգամ է հրապարակում այդ փաստաթղթերից մեկը։ Փաստաթուղթը խմբագիրներին է տրամադրել բժիշկ-հետազոտող Վալերի Նովոսելովը։

Հետազոտողի խոսքով՝ այս գրությունը Կարմիր բանակի Ռազմաբժշկական ակադեմիայի զինվորական կոմիսար Լամկինը գրել է Կարմիր բանակի քաղաքական տնօրինության ղեկավար Անդրեյ Բուբնովին՝ 1928 թվականի հունվարի 11-ին։ Դատելով լուսանցքի ձեռագիր գրությունից՝ «Ստալինին», գրությունը պետք է որ նրան ցույց տրվեր։ Նովոսելովը կարծում է, որ գրառումը կատարել է Բուբնովը, որին Ստալինը պարտավորեցրել է ցանկացած տեղեկություն տրամադրել այս հարցի վերաբերյալ։

Ներսում լարերով ուղեղը

Այսպիսով, ի՞նչ տեսան բժիշկները, երբ նրանք հեռացրին Լենինի ուղեղը Լենինի մահից հետո․ այն ախտահարվել էր նեյրոսիֆիլիսով և ոչնչացվել էր քառագնդային հատվածում արյունազեղման հետևանքով (ուղեղի այն հատվածը, որը ներառում է տեսողության և լսողության կենտրոնները):

Ուղեղը վարակակա՞ն էր:

Ըստ բժիշկ-հետազոտող Վալերի Նովոսելովի՝ Լենինի մահից հետո ուղեղը լուրջ վտանգ է ներկայացրել ուրիշներին սիֆիլիսով վարակելու տեսանկյունից։ «Հիվանդության աղբյուրը` այս դեպքում  սպիրոխետը, ամբողջությամբ չէր ոչնչացվել, քանի որ գործընթացը շարունակվում էր, ուստի այս կենսաբանական նյութի վարակիչ լինելու հավանականությունը շատ մեծ էր: Եթե ​​ես բացեի նման հիվանդի մարմինը, իհարկե շատ զգույշ կլինեի»,- բացատրում է Նովոսելովը։

Արտաքինից առանձնահատուկ էր նաև Լենինի ուղեղը, այսպես է նկարագրում դիահերձմանը ներկա Նիկոլայ Ալեքսանդրովիչ Սեմաշկոն.  «Բորբոքային պրոցեսը հանգեցրել է նրան, որ անոթները վերածվել էին լարերի։ Այսինքն՝ դիահերձման ժամանակ բժիշկները տեսել են ավերված ուղեղ»,- ասել է Նովոսելովը։

Ներկայումս Լենինի ուղեղը գտնվում է Կիտոարխիտեկտոնիկայի և ուղեղի էվոլյուցիայի լաբորատորիայում՝ Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիայի ակադեմիկոս Իրինա Բոգոլեպովայի ղեկավարությամբ: